آشنایی با اصطلاحات و کارکرد بخش های ویژه آزمایشگاهی

درباره بخش های آزمایشگاهی چه می دانیم؟

 آشنایی با بخش های آزمایشگاهی و اصطلاحات مربوط به هر بخش، یکی از الزاماتی است که هر یک از بیماران و مراجعین به آزمایشگاه باید از آن مطلع باشند.

در این مقاله سعی داریم مهمترین بخش های مربوط به آزمایشگاه های پزشکی را با یکدیگر مرور کنیم . همچنین با اصطلاحات مربوط به این بخش ها بیشتر آشنا شویم.با ما همراه باشید:

بخش های آزمایشگاهی -آزمایشگاه بیوشیمی و آزمایشات مربوط به آن:

بیوشیمی، علم مطالعه فرآیندهای شیمیایی در ارگانیسم‌های زیستی است. انجام آزمایش‌های بیوشیمی برای تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و نارسایی‌های بدن ضروری است. به همین دلیل بخش بیوشیمی یکی از بخش‌های اصلی آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی است.  شامل سه قسمت بیوشیمی خون، بیوشیمی ادرار و بیوشیمی مایعات بدن است. در این بخش مایعات بیولوژیکی بدن مانند خون، سرم، پلاسما، ادرار، مایع مغزی نخاعی (CFS)، مایع سینوویال، مایع پریکارد و سایر مایعات بدن مورد بررسی قرار می‌گیرند.

• آزمایشات بیوشیمی خون:

در  آزمایشات بیوشیمی خون، بررسی و آنالیز خون برای تشخیص وجود یا عدم‌وجود برخی از بیماری‌ها در دستور کار قرار می گیرد. خون به‌طور استاندارد دارای مقادیر ثابتی از مواد در واحد حجم است که با آنالیز آن و اندازه‌گیری دقیق فاکتورهای خونی، می‌توان اطلاعاتی درباره وضعیت بیماری کسب کرد. این فاکتورها که در علوم آزمایشگاهی به آنها ایندکس (Index) گفته می‌شود، شامل موارد زیر است:

مواد شیمیایی: میزان قند خون، اوره، اسید اوریک، انسولین

مواد لیپیدی: تری‌گلیسیرید، لیپوپروتئین‌ها

املاح: سدیم، پتاسیم، کلسیم، لیتیم، آهن، فسفر

آنزیم‌ها: آسپارتات آمینوترنسفراز، ترانس‌آمیناز‌ها

هورمون‌ها: شامل هورمون‌های تیروئید، هورمون رشد و..

پروتئین‌ها: آلبومین، فریتین، ترانسفرین

این فاکتورها به‌صورت گرم و میلی‌گرم در لیتر خون، تعداد در واحد حجم خون، و درصد حجمی از خون اندازه‌گیری می‌شوند. هر یک از ایندکس‌ها در بازه‌ خاصی نرمال در نظر گرفته می‌شود و اگر میزان آنها کمتر یا بیشتر از آن بازه باشد، می‌تواند نشانه وجود مشکل یا بیماری باشد.

برای دیدن اطلاعات بیشتر راجب آزمایش کشت خون(( کلیک کنید ))

• آزمایش ادرار

هر میلی‌لیتر از خون ما چند بار در روز از کلیه‌ها عبور می‌کند تا سموم، ذرات، املاح اضافه و مواد زائد حاصل از سوخت‌و‌ساز سلول‌ها از خون جمع‌آوری شوند. این مواد زائد به‌شکل فرآورده‌های نیتروژنی، اسید‌ها و بازهای آلی، و مواد معدنی در ادرار دفع می‌شوند. هر اختلالی که به‌دلیل بیماری‌های کلیوی یا سیستماتیک در این چرخه ایجاد شود، به‌صورت تغییرات شیمیایی یا سیتولوژیک در ادرار منعکس خواهد شد که با انجام آزمایش ادرار قابل‌تشخیص است.

بیش از ۱۰۰ تست آزمایشگاهی مختلف بر روی ادرار قابل‌انجام است که هر کدام از آنها برای تعیین علت‌های مختلف انواع بیماری‌ها انجام می‌شوند. آزمایش ادرار یا Urine Analysis)) برای بررسی عملکرد کلیه‌ها و سیستم ادراری (کلیه ها، حالب و مثانه)، تعیین وجود قند ادرار در بیماران دیابتی، وجود سنگ کلیه و فشار خون بالا، و بعضی بیماری‌های کلیوی و کبدی خاص انجام می‌شود. آنالیز ادرار همچنین در بسیاری از بررسی‌های روتین پزشکی، برای تعیین سلامت عمومی بدن تجویز می‌شود.

در عین حال برخی از آزمایش‌های ادرار نیازمند دستگاه‌های پیشرفته هستند که برای تعیین حالات بسیار خاصی از بیماری‌ها کاربرد دارند.

برای اطلاعات بیشتر راجبه آزمایش ادرار (( کلیک کنید )).

• بیوشیمی مایعات بدن:

بیوشیمی مایعات بدن با بهره گیری از 4 روش شامل آنالیز مایع مغزی – نخاعی (CSF)، پاراسنتز (آنالیز مایع آسیت و پریتوان و پاراسنتز شکمی)، آتروسنتز با آنالیز مایع مفصل، توراسنتز و آنالیز مایع جنب، انجام می شود.

در آنالیز مایع مغزی – نخاعی (CSF)، هدف بیشتر بر مبنای بررسی آنسفالیت، تشخیص مننژیت، خونریزی مغزی، سیفلیس عصبی و بیماری های خود ایمن درگیر کننده استوار است.

آزمایش های مربوط به پاراسنتز، عموما برای بیماران مربوط به آسیت و برای تشخیص دلایل ابتلا به آن انجام می شود.

همچنین پاراسنتز به منظور کاهش فشار داخل شکمی ناشی از آسیت های حاوی حجم فراوان مایع نیز استفاده می شود.

توراسنتز به طور عمده برای بررسی دلایل التهاب پرده جنب استفاده می شود. همچنین از آن برای کاهش فشار درون قفسه سینه استفاده می شود که از تجمع حجم زیادی از مایعات ناشی شده و مانع تنفس می شود.

• آزمایشات پاتولوژی:

پاتولوژی ‎در اصل به معنای آسیب شناسی است و به مطالعه و شناسایی اختلالات عملی و تغییرات ساختاری بافت‌ها می‌پردازد‎ .‎

منشا این علم مربوط به تغییراتی است که در هنگام ظهور بیماری در بافت‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود . در واقع مطالعه همین تغییرات مبنا و اساس پاتولوژی را تشکیل می‌دهد.

در آزمایشات مربوط به پاتولوِژی، گزارش نهایی بر اساس فرآیند نتایج بررسی نمونه بافتی که از تومور بیمار گرفته شده است، توسط پاتولوژیست تهیه می‌شود. این نمونه که نمونه بافتی نامیده می‌شود، در طی انجام بیوپسی (بیوپسی، نمونه برداری از بافتی غیر طبیعی از بدن است که به منظور بررسی دقیق تر از بدن گرفته می‌شود.) برداشته می‌شود.

با مشاهده و آزمایش بافت تومور ، پاتولوژیست می تواند بفهمد:

• بافت سرطانی یا غیرسرطانی است؟!
• تومور سرطانی بدخیم است (یعنی می تواند رشد کند و به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابد) یا خیر؟
• آیا تومور سرطانی خوش خیم است؟ (بدین معنا که تومور رشد می کند، اما گسترش نمی یابد.)

به محض آماده شدن نتایج آزمایش پاتولوژی، گزارش برای پزشک ارسال می‌گردد. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا بهترین گزینه‌های درمانی را مشخص کند.

بخش های آزمایشگاهی – آزمایشات مربوط به تشخیص مولکولی

تشخیص مولکولی (به انگلیسی Molecular Diagnostics) مجموعه‌ای از تکنیک‌های تجزیه و تحلیل نشانگرهای زیستی موجود در ژنوم و پروتئوم و استفاده از آن‌ها در آزمایش‌های پزشکی است. این تکنیک جهت تشخیص و ارزیابی بیماری، تشخیص خطر، و انتخاب بهترین نوع درمان برای هر فرد بیمار به صورت کاملاً شخصی می‌باشد.

این آزمایش‌ها در طیف وسیعی از تخصص‌های پزشکی، از جمله بیماری‌های عفونی، سرطان، تعیین آنتی ژن لکوسیتهای انسانی (که به بررسی و پیش‌بینی عملکرد سیستم ایمنی می‌پردازد)، انعقاد و فارماکوژنومیک (پیش بینی ژنتیکی اینکه کدام دارو بهترین عملکرد را خواهد داشت) انجام می شود.

این تکنیک‌ها همچنین با شیمی بالینی (آزمایش‌های پزشکی بر مایعات بدنی) هم پوشانی دارند.

در انجام آزمایشات مربوط به تشخیص مولکولی، تکنیک PCRبه عنوان یکی از شناخته شده ترین تکنیک های تشخیص مولکولی کاربرد دارد.

• آزمایشات میکروب شناسی:

میکروب‌شناسی علمی است که درباره شکل، ساختمان، متابولیسم و کلیه ویژگی های موجودات زنده ذره بینی بحث می کند . رابطه این موجودات را با بعضی بیماریهای انسان، جانوران و گیاهان مورد بررسی قرار می دهد.

بخش میکروب شناسی در آزمایشگاه ها مجهز به قسمت نمونه برداری می باشد . با رعایت شرایط استریل نمونه برداری از زخم و ضایعات پوستی و نیز نمونه برداری از چشم، گوش، بینی، گلو و سایر نقاط بدن انجام می گردد. همچنین این بخش های آزمایشگاهی معمولات دارای قسمتهای مجزای کشت میکروبی، محیط سازی، انکوباسیون و استریلیزاسیون هستند.

در این بخش به طور معمول جهت جستجوی عامل بیماری زا، کشت کلیه مایعات و ترشحات بدن درشرایط استریل در محیط های کشت میکروبی و همچنین رنگ آمیزی ها و آزمایشات مستقیم باکتری شناسی انجام می گردد. متعاقب شناسایی عوامل بیماریزا آزمایش آنتی بیوگرام انجام شده و حساسیت عوامل بیماریزا نسبت به آنتی بیوتیک های مختلف بررسی می شود.

آزمایشات میکروبی معمولا شامل کشت ادرار، کشت مدفوع، کشت خون، کشت خلط و کشت زخم می باشد.

• آزمایشات هماتولوژی:

هماتولوژی یا خون شناسی به معنی یاخته های خونی، انعقاد خون، فرآیند خون سازی می باشد . هدف اصلی آن تشخیص و درمان بیماری های خونی است.

تشخیص بیماری های خونی به شناخت کامل اجزای خون و فرآورده های آن بستگی دارد . این علم جهت شیمی درمانی و دیالیز اهمیت زیادی دارد . با استفاده از ان بیماری های خونی تشخیص داده می شود . فرآورده های خوبی آماده می گردد و جهت درمان بیماری از آن استفاده می گردد.

در این بخش، نمونه خون بیماران از نظر شمارش گلبول های سفید، قرمز، هم چنین میزان پلاکت ها و نیز شمارش بیش از حد گلبول های سفید برای تشخیص بیماری کم خونی یا آنمی و سرطان های خون توسط دستگاه سلول شمار خودکار انجام می گردد و بررسی میکروسکوپی سلول ها مورد سنجش قرار می گیرد.

آزمایش خون یا CBC مخفف شمارش کامل خون می باشد. و از اصلی ترین آزمایشات جهت تشخیص بسیاری از بیماری ها می باشد.

انواع آزمایشات شامل موارد زیر می شود:

• آزمایش خون شامل HDL / LDL / CA / K / NA / BUN / CR / PTT / PLT / HCT / CBC / BS / HB / FBS  – برای دیدن اطلاعات بیشتر راجب آزمایش کشت خون (( کلیک کنید )) .
• آزمایش ادرار شامل UC و UA – برای دیدن اطلاعات بیشتر راجبه آزمایش کشت ادرار (( کلیک کنید ))
• آزمایش مدفوع – برای دیدن اطلاعات بیشتر راجبه آزمایش کشت مدفوع (( کلیک کنید ))
• آزمایش مغز نخاع
• آزمایش خلط – برای دیدن اطلاعات بیشتر راجبه آزمایش کشت خلط(( کلیک کنید ))
• آزمایش کشت تراشه

 

• آزمایشات هورمونی:

هورمون ها مهمترین مواد تنظیم کننده رشد بدن هستند که هر کدام کارایی خاص خود را دارد . اما این بدان معنا نیست که هورمون ها مستقل از هم عمل می کنند. اختلال در کارکرد هر کدام از آن ها منجر به بیماری هایی خواهد شد . متعاقبا اختلالات هورمونی بعد را به دنبال خواهد داشت.

هورمون‌ها از ساختار مولکولیِ پروتئینی تشکیل شده اند و اثرات مهمی بر کارکرد اعضای مختلف بدن دارند. مقدار هورمون‌ها توسط ارتباطات پیچیده اعضای دستگاه درون‌ریز با هم، و با دستگاه عصبی تنظیم می‌شود.

مقدار هورمون‌ها در خون معمولا بسیار پایین است . برای اندازه‌گیری هورمون‌ها باید از ابزارهای بسیار حساسی کمک گرفت .تا بتوان مقدار عادی و غیر عادی را از هم تشخیص داد.

تست های هورمونی شامل تست تیروئید، هورمون های مردانه و زنانه از جمله رایج ترین آزمایشات در این زمینه هستند. شرایط جسمی و روحی شما قبل از انجام تست های هورمونی به شدت بر روی نتیجه آزمایش تاثیر می گذارد.

هورمون‌ها به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

هورمونهای پپتیدی: مانند هورمون‌های زنانه FSH , LH و هورمون انسولین

هورمون‌های استروئیدی: مانند استروژن و تستسترون، که در ساختار مولکولی آنها کلسترول وجود دارد.

از جمله مهم‌ترین غدد بدن، تیروئید است . وظیفه ترشح هورمون‌های T3، T4 و TSH را بر عهده دارد که در سوخت و ساز چربی‌ها و قند نقش مهمی دارند.

 

برای دیدن ادامه مطالب کلیک کنید 

برای دیدن مطالب پزشکی و سلامت کلیک کنید