حرم شاه عبدالعظیم شهرری
حرم شاه عبدالعظیم شهرری
مرقد حضرت عبدالعظیم همانند دیگر زیارتگاه‌های بزرگ در آغاز شامل بنای حرم یعنی هسته مرکزی و اصلی آستانه بود که به تدریج بناهای دیگری پیرامون آن احداث شد و به شکل مجموعهای شامل ایوان‌ها و صحن‌ها و رواق‌ها درآمد .
بقعه امامزاده حمزه و امامزاده طاهر در جنب حرم عبدالعظیم نیز جزو بناهای آستانه به شمار میرود.کهنترین مأخذ در باب ضریح مرقد حضرت عبدالعظیم، فرمان مورخ۹۵۰ق/۱۵۴۳م شاه طهماسب صفوی درباره متولی و موقوفات آستانه است. از فرمان یاد شده برمیآید که تا آن زمان بر گرد مزار، ضریحی نبوده است.
معماری حرم عبدالعظیم
معماری بناهای مذهبی یکی از مهم‌ترین علت‌هایی است که آن‌ها را در زمره جاذبه‌های گردشگری شهرهای مختلف قرار می‌دهد. در اکثر این بناها آثاری از معماری ایرانی- اسلامی و هنر هنرمندان نسل‌های مختلف دیده می‌شود. حرم شاه عبدالعظیم در ابتدا تنها شامل یک صحن و بنای اصلی حرم بود اما به‌مرورزمان توسعه داده شد.
شهرستان ری، یکی از شهرهای مذهبی و بسیار ارزشمند تاریخ ایران محسوب می‌شود که در دوران مختلف، از ارزش و اهمیت والایی برخوردار بوده است. این نقطه از کشور، عناوین مختلفی از جمله پایتخت مذهبی زرتشتیان، پایتخت تابستانی اشکانیان، پایتخت آل بویه و پایتخت ارزشمند حکمرانان سلجوقی را در کارنامه خود، به ثبت رسانده است.
البته در دوران اسلامی به‌ویژه پس از حکومت سلجوقیان، از اهمیت آن کاسته شده است؛ اما آنچه که امروز این شهر را به یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی در سراسر ایران تبدیل کرده است، حضور آرامگاه مطهر امامزاده عبدالعظیم حسنی (ع) است که در بین مردم به «شاه عبدالعظیم» شهرت یافته است.
بزرگان دینی و علمی مدفون شده در کنار شاه عبداعظیم (ع)
البته علاوه بر بارگاه ملکوتی این عالم شیعه، بزرگان دینی، علمی و هنری بسیاری در این شهرستان مدفون هستند که می‌توان به جلال آل احمد، آیت‌الله کاشانی، محمدرضا مهدوی کنی، شیخ صدوق، شیخ محمد خیابانی و… اشاره کرد. در ادامه با ما همراه شوید تا حرم عبدالعظیم حسنی، یکی از ارزشمندترین جاهای دیدنی اطراف تهران را به شما معرفی کنیم.
حرم شاه عبدالعظیم حسنی (یا عامیانه آن، شابدلعظیم) آرامگاه عبدالعظیم حسنی است که در شهر ری (در جنوب تهران) قرار دارد. این آرامگاه مربوط به دوره ایلخانی – دوره صفوی – دوره قاجار است. این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شمارهٔ ثبت ۴۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
بناهای تاریخی و هنری حرم
بنای نخستین این آرامگاه را محمد پسر زید داعی علوی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری برابر با با قرن نهم میلادی تعمیر اساسی کرد. در گاه اصلی ورودی آن که در شمال آرامگاه قرار دارد به فرمان پادشاهان خاندان بویه و سپس با تلاش مجدالملک قمی ساخته شد.
بنای آرامگاه در بخش پایین چهارگوشی است که هر سوی آن حدود هشت متر است. در بالا مانند همه بناهای سلجوقی برفراز چهارگوشه حرم چهار گوشوار یعنی چهار طاق مورب بنا کرده‌اند و بالاتر از آن یک هشت ضلعی و بر روی آن یک شانزده‌ضلعی ساخته‌اند. روی این شانزده‌ضلعی گنبد اصلی حرم ساخته شده‌است. تمام این بخش‌ها از درون آیینه‌کاری شده‌است. تعمیر و تغییرات اصلی این بخش در زمان شاه‌طهماسب صفوی انجام گرفته‌است. صحن‌ها و ایوان از آثار دوره صفوی می‌باشد. در دوره قاجار تعمیرات و اضافات بسیاری صورت گرفت. پوشش زرین گنبد به فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری برابر با ۱۸۳۵ میلادی انجام گرفته‌است.
آثار تاریخی حرم شاه عبدالعظیم
- تاریخ ساخت صندوق داخل آرامگاه عبدالعظیم ۷۲۵ هجری قمری برابر با ۱۳۳۵ میلادی است.
- دو لوحه کتیبه چوبی روی یک جفت در چوبی جدید تر نصب شده که تاریخ ساخت لوحه‌ها ۸۴۸ هجری قمری مطابق با ۱۴۴۴ میلادی است.
- تاریخ ساخت در بزرگ چوبی بین رو
آرامگاه‌های پیرامون حرم شهر ری
بسیاری از نامداران ایران در کنار آرامگاه و رواق‌های اطراف، عمدتاً در باغ توتی، به خاک سپرده شده‌اند. از جمله: ناصرالدین‌شاه (که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سنگ قبرش به خلوت کریمخانی منتقل شد)، سید ابوالقاسم کاشانی، ملا علی کنی و محمد قزوینی، عباس اقبال آشتیانی، شیخ محمد خیابانی، ستارخان، محمدتقی فلسفی و برخی حکام اردلان که از وابستگان پادشاهان قاجار بودند نیز در صحن آرمیده‌اند.
در دوره پهلوی آرامگاهی در جوار این آستان برای رضاشاه تدارک دیده شد که به تدریج بسیاری از وابستگان این خاندان در آن جا به خاک سپرده شدند. از جمله: علیرضا پهلوی، سلیمان بهبودی، ارتشبد محمد خاتم و حسنعلی منصور. این آرامگاه پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ به همراه آرامگاه پنجاه تن از وابستگان نظام پادشاهی توسط گروهی به دستور صادق خلخالی ویران شد.
زندگینامه عبدالعظیم حسنی (بیوگرافی)
حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) است که با چهار واسطه، از نوادگان حضرت علی (ع) محسوب می‌شود. ایشان در سال ۱۷۳ هجری قمری در شهر مدینه متولد شد و نزدیک به هشت دهه و با درک امامت چهار امام معصوم – امام موسی (ع)، امام رضا (ع)، امام جواد (ع) و امام هادی (ع) – در سن ۷۹ سالگی به دیار باقی شتافت.
نسبت عبدالعظیم (ع) به امام حسن مجتبی (ع)، از دلایل شهرت این شخصیت عظیم علمی، فرهنگی و جهادی به عبدالعظیم حسنی در بین مردم است.
به نظر می‌رسد که حضرت عبدالعظیم با توجه به دوران حکومت خلیفه وقت و اوضاع سیاسی حاکم بر جامعه، رفتار نامناسب، اقدامات جبرگونه، توهین و بدرفتاری‌های خلفای عباسی با اهل بیت پیامبر (ع)، به ناچار از محل سکونت خود هجرت کرده و به ری نقل مکان کردند.
ملاقات حضرت عبدالعظیم (ع) با امام هادی (ع)
در روایات آمده است که ملاقات حضرت عبدالعظیم (ع) با امام هادی (ع) به خلیفه وقت گزارش داده می‌شود و این امر سبب شده تا خلیفه دستور تعقیب و دستگیری ایشان را صادر کند. حضرت نیز برای رهایی از زندان، به صورت ناشناس اقدام به رفت و آمد در شهرها و نقاط مختلف کرده تا سرانجام به شهر ری می‌رسند. در آن دوران، شهر ری یکی از معتبرترین و مهم‌ترین سرزمین‌های شیعه‌نشین بود و همین امر سبب شد تا عبدالعظیم حسنی (ع)، آن بلاد را برای سکونت انتخاب کنند. وی با مخفی کردن هویت خویش، به خانه یکی از شیعیان که در محله «ساربانان» در کوی «سکه‌المولی» قرار داشت رفتند.
حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، در مدتی که در شهر ری سکونت داشتند، پیوسته به صورت مخفی با شیعیان در ارتباط بودند.با گذشت زمان، هر روز بر تعداد مراجعین حضرت افزوده شده و ایشان نیز به سوالات، شبهات دینی و مذهبی و… مردم ری، پاسخ میدادند.
روایت پیامبر (ص) از شاه عبدالعظیم حسنی
مدت دقیق سکونت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری، مشخص نیست؛ اما آنچه مسلم است و در کتب و نوشته‌های تاریخی به آن اشاره شده است، اقدامات ارزشمند و گرانقدر وی در مدت زمان زندگی‌اش در شهر ری است که به انجام فعالیت‌های فرهنگی، علمی و سیاسی پرداخته و از هر فرصتی برای بیان روایات و نشر علوم خود، استفاده می‌کردند.
به گفته «صاحب بن عباد»، یکی از شیعیان ری، در شب وفات حضرت عبدالعظیم (ع)، رویایی صادقه را مشاهده کرده که پیامبر بزرگوار اسلام (ص) به وی چنین فرمودند:
مردی از فرزندان مرا فردا از سکته المولی می‌آورند و در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب، در کنار درخت سیب، دفن خواهند کرد.
«صاحب بن عباد» در ادامه روایت خود، به مراجعه فرد شیعه به باغ مذکور در رویای خود که توسط پیامبر اکرم (ص) به آن اشاره شده بود و اقدام وی برای خرید آن باغ اشاره کرده است. به نظر می‌رسد که صاحب باغ نیز رویایی همانند رویای فرد شیعه را مشاهده کرده و تصمیم می‌گیرد که آن را برای دفن سادات و شیعیان وقف کند.
در همان روز حضرت عبدالعظیم (ع)، دارفانی را وداع گفته و چشم از جهان فرو بستند. شیعیان و ارداتمندان خاندان اهل بیت (ع)، با شنیدن خبر رحلت این عالم، سید و زاهد بزرگوار، خود را برای تشییع به ری رسانده و در مراسم خاکسپاری وی شرکت کردند. هنگامی که ایشان را غسل میدادند، کاغذی از پیراهن او می‌یابند که در آن چنین نوشته شده بود .
من ابوالقاسم پسر عبدالله پسر علی پسر حسن پسر زید پسر حسن پسر علی بن ابیطالب هستم.
نظر امام هادی (ع) درباره علم و اعتقادات شاه عبدلعظیم حسنی (ع)
بنابراین می‌توان با توجه به وسیع بودن باغ‌ها در آن دوران، احتمال داد که تا وسعت قابل توجهی از حرم مطهر عبدالعظیم حسنی (ع)، مدفن سادات، شیعیان و ارداتمندان ائمه معصوم (ع) باشد. گفته می‌شود در هنگام حیات وی، امام معصوم، مردم را برای یافتن راه حل مشکلات و مسائل دینی، اعتقادی، علمی و عملی به حضور عبدالعظیم (ع) ارجاع داده تا از دانش و فضایل این سادات حسنی، بهره‌مند شوند. در این خصوص می‌توان به سخنان «صاحب بن عباد» اشاره کرد.
ایشان در رساله خود به ملاقات «ابوحماد رازی» با امام هادی (ع)، اشاره می‌کند که برای پاسخ به سوالاتی در مورد حلال و حرام به حضور امام رسیده و هنگام ترک محضر ایشان، امام وی را مورد خطاب قرار داده و چنین فرموده‌اند:
ای ابو حماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه‌‌ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.
بخش‌های مختلف بارگاه عبدالعظیم حسنی (ع)
از جمله قسمت‌های ساخته شده در بارگاه عبدالعظیم حسنی (ع)، می‌توان به ساخت ضریح نقره‌ای حرم (ضریح حرم در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار احداث شده است)، ایجاد صحن تازه، غرفه‌‌ها و ایوان‌های پیرامون صحن تازه، کفشداری‌های قرار گرفته در طرفین ایوان آینه، ایوان آینه، بنای «مدرسه امین‌السلطان» که در بخش شمال شرقی صحن قرار دارد، باغ جیران که در قسمت غربی حرم مطهر ساخته شده است، باغ توتی که در بخش غربی صحن بزرگ ایجاد شده است، بقعه و گنبد امامزاده طاهر (ع) که در ضلع شرقی حرم قرار دارد، (آرامگاه امامزاده طاهر (ع) در زمان حکومت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، به فرمان ضل‌السلطان و به تلاش و همت رضا قلی خان سراج الملک ساخته شده است)، اشاره کرد. همچنین آینه‌کاری و ساخت ضریح نقره مقبره امامزاده حمزه (ع) نیز در دوران حکومت قاجاریان صورت گرفته است.
بنای اولیه حرم در کدام قسمت قرار داشت ؟
البته به نظر می‌رسد که بنای اولیه این آرامگاه مطهر که در بخش جنوب غربی حرم عبدالعظیم حسنی (ع) قرار دارد و متشکل از قسمت‌های مختلفی همچون حرم، مسجد بالاسر و ایوان بزرگ شرقی است، در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی ایجاد شده است.
حرم مطهر امامزاده عبدالعظیم حسنی (ع) که در بین عموم به شاه عبدالعظیم شهرت یافته است، با گذشت قرون مختلف و سپری کردن روزهای تلخ و شیرین تاریخ، امروزه با گسترش و وسعت قابل توجهی در امر ساخت‌وساز نسبت به بنای اولیه، در زمره جاهای دیدنی استان تهران قرار گرفته و میزبان صمیمی و محفل دوست‌داشتنی و مامنی گرم برای دوستداران و دلباختگان اهل بیت (ع) از سراسر ایران و جهان است. مکانی که از جمله اماکن تاریخی و متبرکه وبا ارزش ایران وتهران است که می‌تواند به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مذهبی در کشور و استان تهران در نظر گرفته شده و به مسلمانان دیگر کشورها نیز معرفی شود.
معماری بنای اصلی حرم
بنای اصلی حرم چهارضلعی است که دو طبقه طاق‌بندی دارد و در طبقه اول به هشت‌ضلعی و طبقه دوم به شانزده‌ضلعی تقسیم می‌شود. گنبد حرم روی شانزده‌ضلعی بنا شده است. تمام قسمت‌های داخلی حرم به هنر آینه‌کاری مزین است. در دوره قاجار، معماران ایرانی اقدامات بسیاری برای کاشی‌کاری و آینه‌کاری حرم انجام دادند. درب‌های منبت و خاتم، احداث مناره‌ها و تعمیر ضریح از دیگر تغییرات معماری دوران قاجار بود.
در دوران انقلاب اسلامی نیز تغییراتی در معماری حرم ایجاد شد؛ تخریب مقبره رضاشاه و تأسیس حوزه علمیه، تأسیس ایوان شرقی و شبستان‌های غربی و جنوبی ازجمله اقدامات دوران معاصر بوده است.
موزه حرم شاه عبدالعظیم حسنی
قدمت زیاد حرم شابدلعظیم باعث شده است که آثار باستانی و نفیس بسیاری در حرم و اطراف آن وجود داشته باشد. این موضوع باعث شد تا موزه‌ای به‌منظور نگهداری و حفظ این آثار تاریخی در حرم تأسیس شود. از طرف دیگر مردم، امیران و اشراف‌زاده‌های دوران مختلف اشیایی را به حرم اهدا کرده‌اند که برخی از آن‌ها به‌عنوان آثار نفیس ایران اسلام شناخته می‌شوند. در ابتدا این آثار در خزانه حرم نگهداری می‌شدند و از دسترس زائران به دور بودند. اما از سال ۱۳۸۱ موزه‌ای به وسعت سه‌هزار مترمربع در ضلع جنوب شرقی حرم راه‌اندازی شد.
آثار موجود در موزه حرم شاه عبدالعظیم حسنی عبارت‌اند از:
- مجموعه درب‌های آستان مقدس که قدیمی‌ترین آن‌ها مربوط به قرن ششم یا هفتم هجری قمری است. قدمت سایر درب‌ها به دوره تیموریان، صفوی و قاجار بازمی‌گردد.
- مجموعه قفل‌های فولادی و نقره‌ای کتیبه‌دار که برای درب‌ها و ضریح‌های شاه عبدالعظیم، امامزاده حمزه و امامزاده طاهر استفاده می‌شده است.
- مجموعه هجاری‌هایی که شامل سردر مرمری کتیبه‌دار برجسته، سنگ مزار مقامات حکومت قاجار، سنگ یادبود مدرسه برهان و تکه‌های کاشی‌کاری حرم است.
- مجموعه آثار سفالی از هزاره چهارم قبل از میلاد تا پایان قرن سیزدهم هجری قمری. (آثار این بخش به حرم محدود نیست و برخی از آثار سفالینه به‌دست‌آمده که سازمان میراث فرهنگی نیز در این موزه از آن نگهداری می‌کند).
- بخش مسکوکات نقره و فلوس دوران اشکانی، مهرها و مدال‌های اهدایی از سوی قهرمانان و ورزشکاران کشور.
- مجموعه منسوجات مربوط به حرم از دوره صفویه تا پایان قرن ۱۳ هجری.
- مجموعه نقاشی‌های واقعه کربلا، قیامت و شمایل و… به‌همراه تابلوهای خطاطی و تزیینات.
- مجموعه آثار فلزی که قدمت برخی از آن‌ها به هزاره اول پیش از میلاد بازمی‌گردد و محدود به منطقه حرم شاه عبدالعظیم حسنی نیست.
- مجموعه نسخ خطی که شامل کتب و صحف و متون و فرامین دوران تاریخی مختلف است. برخی از آن‌ها جزو نفیس‌ترین آثار ایران باستان و اسلام شناخته می‌شوند.
پارکینگ حرم
پارکینگ حرم شاه عبدالعظیم در ضلع جنوبی قرار دارد. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که درباره جاذبه‌های گردشگری تهران وجود دارد، جای پارک و مسیر دسترسی به آن‌ها با ماشین شخصی است. حرم شابدلعظیم چنین مشکلی ندارد. در محدوده حرم طرح ترافیک نیست و پارکینگ آن در روزهایی که مراسمی برگزار نمی‌شود، ظرفیت کافی برای پذیرش زائران دارد. اگر قصد دارید در روزهای پرازدحام مانند شب‌های قدر یا دهه اول ماه محرم به شاه عبدالعظیم بروید، بهتر است زودتر خود را به پارکینگ برسانید یا از روش‌های حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید. دسترسی به حرم با مترو بسیار ساده است. در بخش‌های بعدی درباره مسیرهای مختلف دسترسی به حرم را بررسی خواهیم کرد.
بازار عبدالعظیم شهر ری
یکی از وجوه مشترک بین امامزاده صالح و حرم شاه عبدالعظیم، بازارهای سنتی نزدیک آن‌هاست. چیزی که توجه زائران را جلب می‌کند و برای خرید سوغات بعد از زیارت بهترین انتخاب است. قدمت این بازار به دوران صفویه برمی‌گردد و حدود ۵۰۰ سال قبل ساخته شده است. این بازار در دوران قاجار نیز بازسازی شده است و اکنون یک چارسوق با سقفی گنبدی‌شکل دارد، سمت غربی آن به کاروان‌سرای دوقلو می‌رسد و از سمت شرق به یک میدان کوچک منتهی می‌شود.
در گذشته تاجرانی که در جاده ابریشم تجارت می‌کردند، محصولات خود را در این بازار می‌فروختند. اما امروزه انواع مختلف کالاها ازجمله گیاهان دارویی، ادویه، پوشاک، زیورآلات و… در این بازار عرضه می‌شود. کبابی‌ها و رستوران‌های این بازار نیز غذاهای مختلف را سرو می‌کنند و سابقه‌ای طولانی در این بازار دارند. خلاصه آنکه هرآنچه را نیاز داشته باشید، می‌توانید در بازار کنار حرم شاه عبدالعظیم پیدا کنید.
مسیرهای دسترسی به حرم عبدالعظیم
برای دسترسی به حرم می‌توانید از ماشین شخصی، متروی تهران و اتوبوس استفاده کنید. ایستگاه شهرری واقع در خط ۱ متروی تهران نزدیک‌ترین ایستگاه به حرم شاه عبدالعظیم است. فاصله بین حرم و ایستگاه مترو را می‌توان با نیم ساعت پیاده‌روی طی کرد اما تاکسی‌های خطی و اینترنتی نیز برای جابه‌جایی مسافر در این منطقه کار می‌کنند. مسیر دسترسی باتوجه‌به اینکه از کدام منطقه تهران به سمت حرم می‌روید، متفاوت است.
در ادامه به برخی از مسیرهایی را آورده‌ایم که به حرم عبدالعظیم حسنی منتهی می‌شود :
- بزرگ‌راه آزادگان جنوب- خیابان شهید رجایی- پل فتح- بلوار شهید دستواره- درب جنوبی حرم.
- بزرگ‌راه نواب‌صفوی جنوب- بزرگ‌راه شهید تندگویان- بزرگ‌راه آزادگان- خیابان شهید رجایی- پل فتح- بلوار شهید دستواره.
- خیابان وحدت اسلامی- خیابان شوش- خیابان شهید رجایی- پل فتح- بلوار شهید دستواره.
- خیابان دماوند- سی‌متری نیروهوایی- بزرگ‌راه بسیج- بزرگ‌راه آزادگان- خیابان فداییان اسلام- کمربندی شهرری- درب شرقی حرم.
راهنمای مسیر دسترسی به حرم عبدالعظیم از طریق نقشه گوگل
به کمک لوکیشن نقشه می‌توانید از هر نقطه‌ای مسیر خود به حرم شاه عبدالعظیم را پیدا کنید.
مطالب مرتبط :
برای دیدن تمامی جاذبه های گردشگری و تاریخی شهر ری کلیک کنید
برای دیدن همه مکان ها , مراکز فروشگاهی و خدماتی شهر ری کلیک کنید
نازی آباد را بهتر بشناسیم (آدرس محل قرارگیری تاکسی ها ، اتوبوس ها و مترو به سمت نازی آباد )
آموزشگاه های فنی حرفه ای شهرری
روایت های مختلف از چگونگی شکل گرفتن محله نازی آباد ؛ نازخاتون یا آلمان نازی ؟
بیمارستان شهدای هفتم تیر شهرری
همه چیز در مورد کاخ گلستان تهران
به اینیستاگرام یا تلگرام ما بپیوندید