همه چیز راجبه یوزپلنگ ایرانی

یوزپلنگ آسیایی یا به عبارت بهتر همان یوزپلنگ ایرانی  به تیزپای ایرانی نیز شهرت دارد . زیرگونه‌ای به شدت در خطر انقراض از یوز پلنگ می‌باشد . تا این لحظه فقط چند قلاده از این حیوان در کشورمان باقی مانده است.

زیستگاه یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) مناطق بیابانی بود و چندین سال است . گونه ی آن در خط انقراض است. تعداد یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) تقریبا ۷۰ تا ۱۰۰ قلاده در ناحیه کویر مرکزی (میاندشت، نایبندان، دره انجیر، خارتوران) می‌باشد.

این اطلاعات براساس نقشه برداری‌های زمینی است . با استفاده از حدود ۱۲۰۰۰ دوربین دیدشب که در نواحی مختلف گذاشته شده بود بیان می‌شود. کشور عزیزمان ایران از دهه ۷۰ میلادی به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی(یوز ایرانی) معرفی می‌شود. جالب است بدانیم تنها نژادی که یال دارد یوز ایرانی است.

سال ۲۰۰۱ میلادی دستورکاری کلید خورد مبنی بر حفاظت از یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) .این پلن با همکاری سازمان ملل و سازمان حفاظت از محیط زیست شروع به کار کرد و برای این کار ۵ ناحیه انتخاب شدند.  بیشترین تعداد یوز در این نواحی بود (حدود ۸۰ % یوزها) .از جمله این مناطق می‌توان به پارک ملی توران، پارک ملی کویر در استان سمنان، ناحیه حفاظت شده بافق و مناطق حیات وحش دره انجیر و نایبندان در استان یزد.

یوزها و احتمال شکار دام ها و گوسفندان

باتوجه به اینکه در مناطقی کمبود شکار برای یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) وجو دارد احتمال شکار گوسفندان اهالی محلی در این مناطق زیاد است .بنابراین آموزش به مردم محلی نیز شروع شده و از مردم درخواست شد که اگر یوزپلنگ به گوسفندانشان حمله کرد اجازه بدهند یوزپلنگ دامشان را شکار کند . از خود مقاومتی نشان ندهند، باید توجه داشت که یوز پلنگ مانند گرگ تمام گوسفندان را از بین نمی برد . فقط یک دام را شکار می‌کند و با توجه به اینکه تمامی یوزهای ایرانی بیمه هستند. اگر یوز پلنگ آسیبی به دام‌های آن‌ها برساند بیمه موظف خواهد بود کلیه خسارات آنها را پرداخت کند.

در سال ۲۰۰۷ میلادی گردنبندهایی روی یوزها نصب شد که مجهز به جی پی اس و یک فرستنده رادیویی است. هدف از نصب این گردنبندها کنترل بیشتر جهت انجام پروژه‌های حفاظتی برای این حیوان است . سوم خردادماه ۹۴ جریمه شکار یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) از بیست میلیون تومان به صد میلیون تومان افزایش یافت.

دشواری‌های زندگی یوزها در محیطی حفاظت‌شده

کمبود شکار و از دست دادن توله‌ها که گاهی طعمه شکار عقاب‌ها، شیرها و کفتارها می‌شوند، از جمله عواملی به شمار می رود . تطبیق زندگی با محیط را برای یوزپلنگ های تیزپا دشوار می‌کند. باید گفت یوزها به طور طبیعی توانایی زیادی برای وفق دادن خود با زندگی در مناطق زیستی حفاظت ‌شده ندارند. زیرا آنها عادت به طی مسافت‌های طولانی دارند. در مطالعه پژوهشی اخیر که در نشریه تخصصی آمریکایی Proceedings of the National Academy of Sciences به چاپ رسید. به جزئیات زندگی یوزپلنگ‌ها در خارج از مناطق حفاظت ‌شده اشاره شده است.

لوری مارکر یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید: ما باید برنامه‌هایی را تدوین کنیم که به واسطه آن یوزپلنگ‌ها قادر به بقا در کنار انسان‌ها باشند. بهبود روش‌های مدیریت گله‌داری برای کاهش کشتار جمعی یوزپلنگ‌ها به وسیله کشاورزان و تشویق برای استفاده از سگ‌های گله آناتولی که به طور دائم با گله زندگی می‌کنند، از جمله راه‌هایی هستند که این کارشناس برای جلوگیری از انقراض یوزپلنگ‌ها پیشنهاد می‌دهد.

در کدام استان های ایران یوزپلنگ آسیایی وجود دارد

در مناطقی از کشورمان که زیستگاه یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) است مثل یزد،سمنان،اصفهان،کرمان،خراسان بخشی از کتاب استان شناسی دوره دبیرستان این مناطق در مورد یوزپلنگ آسیایی شرح داده شده تا با تشریح این موضوع به حفظ یوز ایرانی کمک کنند. در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ بر روی لباس بازیکنان تیم ملی کشورمان یوزایرانی نقش بسته بود.

حدودا دوهزار سال قبل یوزپلنگ‌ها در بیشتر مناطق آسیا وجود داشتند . ولی حالا فقط در قسمت‌های دورافتاده‌ای در بیابان‌های ایران وجود دارند. یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) در مناطق باز و علف زار،دشت‌های کوچک،مناطق نیمه بیابانی و دیگر منطقه‌هایی که می‌توانند شکار کنند زندگی می‌کنند.

یوزپلنگ ایرانی در شهرهایی مثل سمنان،یزد،خراسان شمالی،خراسان رضوی،خراسان جنوبی،کرمان و همینطور تهران وجود دارد سال ۹۱ شمسی در درونه شهرستان بردسکن یک قلاده یوزپلنگ ایرانی دیده شده و تصاویری از آن منتشر شد.

کم شدن غذای یوزها

روز به روز از وسعت زیستگاه یوزپلنگ ایرانی کاسته می‌شود و دلایل آن تبدیل زیستگاه‌ها به زمین کشاورزی و مسکونی و همینطور از بین رفتن مراتع بدست حیوانات اهلی در نتیجه کمتر شدن تعداد آهو و گوزن که منبع غذایی یوزپلنگ ایرانی است و گاهی شکار این حیوان به دست افراد ناآگاه، تقسیم شدن زیست گاه‌ها با ساخت و ساز و افزایش بیابان می‌توان نام برد.

یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) جنس ماده مثل جنس نر منطقه و محدوده خاصی را تصرف نمی کند و دلیل آن این است که جنس ماده یوزپلنگ ایرانی در مناطق مختلف حرکت می‌کنند و این مسئله ضرورت حفظ زیستگاه‌ها را خاطر نشان می‌کند.

در ایران یوزپلنگ آسیایی اغلب در کویر دیده می‌شد ولی به علت اینکه در بیابان خیلی راحت به دست شکارچیان کشته می‌شدند به منطقه‌های بلندتر و نیمه کوهستانی پناه بردند و حالا اغلب در این مناطق و دره‌های خشکی در بین کوه مشاهده می‌شوند.

اقدامی که سازمان محیط زیست با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل متحد انجام دادند این بود که با نظارت روی زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی و نصب دوربین‌هایی در این مناطق حفاظت از یوزپلنگ آسیایی (یوز ایرانی) را افزایش دادند اما همچنان یاری و مساعدت هم میهنان عزیز را می‌طلبد تا هرچه بیشتر در جهت حفظ این حیوان تلاش شود.

سیر تاریخی یوزپلنگ ایرانی

یوزپلنگ زمانی در عربستان و هند و تمام ایران و مرکز آسیا و افغانستان و پاکستان محدود بود ولی در ایران و شبه قاره هند بسیار زیاد بود. یوزپلنگها تنها گربه سانانی هستند که می‌توانند اهلی شوند و برای شکار آموزش بینند. گفته شده امپراتور مغول هندوستان ٬اکبر شاه، حدود ۱۰۰۰ قلاده یوزپلنگ در یک زمان داشته‌است. چیزی که در بسیاری از نقاشی‌ها و مینیاتورهای ایرانی و هندی نشان داده شده‌است.

محدوده‌هایی برای نگهداری یوز پلنگ در تعداد زیاد است. نگهداری این حیوان بسیار پیچیده‌است: به‌طور مثال میزان باروری این حیوان در اسارت بسیار پایین است و نرخ مرگ و میر در میان توله‌های این حیوان به علل ژنتیکی بسیار زیاد است و همچنین این حقیقت که ماده در این حیوان انتخاب‌کننده جفت است و نمی‌توان دو یوز نر و ماده را در کنار هم گذاشت تا خودشان جفت شوند چون ممکن است با هم جفت‌گیری نکنند و ماده، نر را نپسندد؛ و این عوامل باعث شده میزان تولید مثل این حیوان در اسارت بسیار پایین باشد.

دانشمندان به یک حقیقتی دربارهٔ یوزها پی برده‌اند و آن این است .که بدن تمام یوزها از یک سیستم ایمنی کاملاً مشابه بهره می‌برد . در واقع یک بیماری کشنده می‌تواند همه یوزها را به‌طور مشابه از پای درآورد . هیچ یوزی از آن جان سالم به در نبرد. و این مشابهت در ژنهای ایمنی بدن به خاطر پیوند خوردن یوزها در ۱۲۰۰۰ سال پیش است. باعث شباهت ژنی آن‌ها به همدیگر گردیده‌است. در واقع به‌وجود آمدن یک نمونه قوی در آینده غیرقابل پیش‌بینی است.

زیستگاه یوزپلنگ ایرانی در گذشته

در گذشته، زیستگاه یوز پراکندگی وسیعی از شبه جزیره عربستان تا هندوستان و ترکمنستان داشته‌است. اما در قرن اخیر بر اساس اطلاعات موجود نسل یوز آسیایی جز در ایران در سایر کشورها منقرض شده‌است:. عراق ۱۹۲۹، کویت ۱۹۴۲، هند ۱۹۴۷، قزاقستان ۱۹۷۰، پاکستان ۱۹۷۲، ترکمنستان ۱۹۷۳، عربستان ۱۹۷۳، عمان ۱۹۷۷.

در ابتدای قرن ۲۰ یوز در بسیاری از نواحی در آستانه انقراض قرار داشت . آخرین ادله عینی از یوز در هندوستان مربوط به سه عکس است که در سال ۱۹۴۷ گرفته شده‌است. در سال ۱۹۹۰ به نظر می‌رسد که یوز تنها در ایران باقی‌مانده باشد. در سال ۱۹۷۰ برآورد شده بود که ۲۰۰ یوزپلنگ در ایران وجود دارند. اما اخیراً زیست‌شناس ایرانی هرمز اسدی تخمین زده‌است که تعداد یوزها در ایران بین ۵۰ تا ۶۰ قلاده باشد . از این تعداد نیز بیشترشان در بیابانهای مرکزی ایران و بقیه در نواحی خشک بین مرز ایران و پاکستان هستند. در مناطقی که یوزها زندگی می‌کنند محلی‌ها گفته‌اند که بیش از ۱۵ سال است که آن‌ها را ندیده‌اند.

باید گفت که وضعیت این گونه ها در شرایط بحرانی قرار دارند. در همین ارتباط ریتا گرون‌والد فعال زیست محیطی از مرکز پژوهشی “De Wildt” در آفریقای جنوبی، می گوید: در میان گونه‌های بزرگ حیوانات در معرض خطر، یوزپلنگ‌ها اغلب فراموش می‌شوند در حالی‌که آمار نشان‌دهنده کاهش تعداد آنان بسیار ترسناک است.  در یک یا دو نسل آینده جمعیت یوزپلنگ‌های وحشی احتمالا از میان می‌رود. ما باید به مردم در مدارس، انجمن‌ها و سازمان‌های شکار و جوامع محروم در این مورد آموزش دهیم.

نجات یوزپلنگ آسیایی از خطر انقراض با همکاری ایران و آمریکا

با وجود تنش های موجود در روابط سیاسی میان ایران و آمریکا اما کارشناسان حیات وحش ۲ کشور در زمینه نجات یوزپلنگ های آسیایی از خطر انقراض سال های طولانی است که با یکدیگر همکاری می کنند. فعالان محیط زیست آمریکایی از پروژه ای پشتیبانی می کنند که در آن انجمن محیط زیست ایران و برنامه توسعه ملل متحد در تلاش هستند تا از انقراض نسل یوزپلنگ آسیایی که به آنها یوزپلنگ ایرانی نیز گفته می شود، جلوگیری کنند.

در همین زمینه لوک هانتر مدیر اجرایی سازمان غیر دولتی پانترا در نیویورک گفته بود: این یک مورد فوق العاده برای حفاظت فوری از گونه ای یوزپلنگ است که ارجح تر از اختلافات سیاسی است. به باور او، هم ایرانی ها و هم آمریکایی ها متوجه هستند که ما نمی توانیم اجازه دهیم تا سیاست بر زندگی یوزپلنگ ها اثر گذار باشد. اگر این کار را بکنیم، آنها از دست می روند.

روز ملی یوزپلنگ ایرانی

برنامه ملی جامعی که در خصوص تحقیقات، حفاظت و مدیریت پلنگ ایرانی در ۱۳۹۴ خورشیدی تدوین شده بود با پیگیری‌های سازمان حفاظت محیط زیست، معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی و دفتر حیات وحش و آبزیان آب های داخلی این سازمان،  در اردیبهشت سال جاری گذشته در مرحله اجرا قرار گرفت. برنامه ملی پلنگ ایرانی که به دنبال اجرای ۳۰ برنامه در ۱۱ فصل با موضوعات زیستگاه‌ها و مناطق آزاد و چهارگانه؛ دامپزشکی، بیماری‌ها و امداد و نجات، فضای حفاظت فیزیکی، امور بین الملل و زیستگاه‌های فرامرزی، طرح بیمه پلنگ ایرانی، تحقیقات، پایش و ارزیابی، پارک طبیعت پردیسان، ذخایر ژنتیکی، شبکه ملی پلنگ ایرانی، آموزش و توانمندسازی، روابط عمومی و امور رسانه، تهیه و تدوین شده است.

به گفته آرزو صانعی مدیر عامل موسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی و مدیر پروژه نیازسنجی و بررسی اولویت‌های حفاظتی پلنگ ایرانی در راستای حفاظت از جمعیت دوام پذیر در ایران، اگرچه هنوز بودجه‌ای به صورت ویژه به اجرای مفاد این برنامه اختصاص داده نشده، اما تشکیل طرح ساختاری اجرای برنامه یکی از اقدامات اساسی است که در بدو امر انجام می‌شود. همچنین، طراحی برنامه از ابتدا به گونه‌ای بوده که بسیاری از اقدامات در قالب همکاری‌های اداری و ظرفیت‌های موجود نیز قابل اجرا است. همکاری ۴۷ گروه ذی اثر شناسایی شده که برخی از آنها نیز نهادهای دولتی هستند و برای اجرای موثر مفاد آن مورد نیاز خواهند بود.

منابع : سایت ایرنا ، ویکیپدیا ، انجمن یوزپلنگ ایرانی ، دنیای حیوانات

مشاهده بقیه مطالب سایت